PZL TS-11 Iskra - samolot szkolno-treningowy, produkowany przez WSK "PZL Mielec" (obecnie Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o. w Mielcu), zaprojektowany przez zespół pod kierunkiem Tadeusza Sołtyka (stąd oznaczenie TS). Pierwsza polska konstrukcja lotnicza napędzana silnikiem odrzutowym. Historia rozwoju konstrukcji
* Pierwszy, nieuzbrojony prototyp z silnikiem Viper 8 o ciągu 7,80 kN (795 kG) został oblatany 5 lutego 1960 roku przez pilota doświadczalnego Instytutu Lotnictwa, inż. Andrzeja Abłamowicza. Kolejne dwa prototypy zostały oblatane w marcu i lipcu 1961. Od pierwszej maszyny różnił je silnik HO-10 o ciągu 7,84 kN (800 kG) oraz posiadane już uzbrojenie (działko kal. 23 mm).
* TS-11 Iskra bis A - wersja szkolno-treningowa produkowana od 1963 roku. Po zainstalowaniu silnika SO-1 o ciągu (980 kG) pobito na niej (piloci: Andrzej Abłamowicz i Ludwik Natkaniec) następujące rekordy:
1. lot po obwodzie zamkniętym 100 km - 2 września 1964 - 715,7 km/h
2. lot po obwodzie zamkniętym 500 km - 24 września 1964 - 730 km/h
3. lot na bazie 15/25km - 26 września 1964 - 839 km/h
* TS-11 Iskra bis B - wersja szkolno-treningowa z czterema zamkami na podwieszane uzbrojenie. Prototyp nosił oznaczenie TS-11 Iskra 100.
* TS-11 Iskra bis C - jednomiejscowy samolot rozpoznawczy z 1971. Prototyp oznaczony był jako TS-11 Iskra 200 Art. Samolot został wyposażony w 3 kamery fotograficzne AFA-39 a w miejscu tylnego fotela dodatkowy zbiornik paliwa. Wyprodukowano 5 sztuk.
* TS-11 Iskra bis D - dwumiejscowa wersja szkolno-szturmowa z 1973. Prototyp oznaczo jako TS-11 Iskra 200 SB. Zwiększono jej udźwig w porównaniu z wersją bis B. 50 maszyn tego typu dostarczono lotnictwu wojskowemu Indii, gdzie weszły do służby w 1976.
* TS-11 Iskra bis DF - dwumiejscowa wersja szkolno-rozpoznawcza z 1974.
* TS-11 Iskra R - dwumiejscowa wersja rozpoznawcza stanowiąca wersję bis DF dostosowaną dla potrzeb lotnictwa morskiego,w 1992 roku wyposażona w amerykański radar pogodowy RDS-81, którego obsługą zajmował się operator na tylnym fotelu, oraz prosty system nawigacyjny GPS.
* TS-11 Iskra BR 200 - prototyp wersji jednomiejscowej rozpoznawczo-szturmowej z 1972. Nie wszedł do produkcji.
* TS-11 Iskra Jet/TS-11 Spark - pozbawione uzbrojenia samoloty, wycofywane ze służby, dla użytku w lotnictwie cywilnym spotykane m.in. w USA i Australii
* TS-11 Iskra MR - samoloty wyposażone w zmodernizowaną awionikę odpowiadającą standardom ICAO, używane w zespole akrobacyjnym Biało-Czerwone Iskry
* TS-11 Iskra F - Demonstrator modernizacji Iskry zaprezentowany na MSPO 2008 przez Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych. Wyposażony w nową awionikę oraz fotele wyrzucane Martin Baker.
Silniki
W samolotach produkowanych w latach 1967-1969 montowano silniki SO-1 o ciągu 9,80 kN (1000 kG). Od 1969 montowano SO-3 o przedłużonym resursie, później zmienione na silniki SO-3W o ciągu 10,80 kN (1100 kG). We wcześniejszych modelach wymieniano silniki na nowsze. W późniejszym okresie, wobec problemów z wprowadzeniem następcy Iskry - samolotu I-22 Iryda, rozważano zastosowanie w używanych maszynach nowych silników K-15 Kaszub.
Opis wersji Iskra bis D [edytuj]
* załoga - dwie osoby (uczeń z przodu i instruktor z tyłu)
* długość - 11,15 m
* rozpiętość - 10,06 m
* wysokość - 3,50 m
* powierzchnia nośna - 17,50 m²
* masa własna - 2 560 kg
* ciężar całkowity - 3 724 kg (wersja SNP)
* maksymalna masa startowa 3 840 kg
* silnik jeden WSK SO-3W o ciągu 10,80 kN (1100 kG) (początkowo WSK SO-3 o ciągu 9,80 kN (1000 kG))
Osiągi wersji Iskra bis D z silnikiem SO-3W [edytuj]
* prędkość maksymalna - 720 km/h na 5 000 m
* zasięg - 1 260 km
* pułap operacyjny - 11 000 m
* prędkość wznoszenia - 14,8 m/s
* obciążenie skrzydła - 213 kg/m²
* stosunek ciągu do masy - 1:3,4
Uzbrojenie [edytuj]
Wyrzutnia niekierowanych pocisków rakietowych Mars-4 na zewnętrznym zamku TS-11 Iskra R
Przód kadłuba TS-11 Iskra R, widoczna lufa działka 23mm oraz opcjonalny pojemnik na łuski
* w przedniej części kadłuba seryjnie jedno działko NS-23 (115P) kal. 23 mm z możliwością wymiany na działko NR-23 (150P).
* 4 węzły na podwieszane uzbrojenie - max. 4 x 100 kg bomb lub zasobniki z karabinami maszynowymi (Zeus-1) oraz uniwersalne zasobniki niekierowanych pocisków rakietowych klasy "powietrze-ziemia" Mars-4, lub zasobniki ZR-8 z bombami odłamkowymi.
Użytkownicy
Polskie Lotnictwo Wojskowe używa samolotów TS-11 od 1962 po dzień dzisiejszy. W 1975 r. Indyjskie Siły Powietrzne zamówiły 50 samolotów TS-11 Iskra (wycofane ze służby 16 grudnia 2004). Produkcję zakończono w 1987 roku.
Dodatkowe informacje [edytuj]
Fotele zamontowane w tych samolotach są konstrukcji powojennej. Brak foteli typu zero-zero oraz problemy z systemem antyoblodzeniowym spowodowały śmierć wielu pilotów, przez co samoloty straciły swoją pozycję w wojsku polskim jako samoloty szkoleniowe i są wycofywane z eksploatacji.
Obecnie duża część tych samolotów jest wystawiona na sprzedaż przez Agencję Mienia Wojskowego.
W Polsce są dwa prywatne samoloty TS-11 Iskra. Egzemplarz o numerze fabrycznym 1H0806 i numerach rejestracyjnych SP-YIR zarejestrowany jest w kategorii samolotów specjalnych. Drugi, o numerze fabrycznym 1H0812, w wersji bis B znajduje się w Zabrzu, w kolekcji Grupy Śląsk.
Opis-wikipedia
Fotki - z moich prywatnych zbiorów wykonane na terenie WSOSP w Dęblinie.
